از آن جایی که شناخت اوصاف و ویژگی‌های نعمت‌های بهشتی متوقف بر دقت نظر در آیات و روایاتی است که در این موارد سخن به میان آورده‌اند ما نیز برای جواب به این پرسش به بررسی آیات و روایات می‌پردازیم.
امّا در رابطه با قسمت اول سؤال که آیا حور العین فرشته است یا خیر؟
در آیاتی از قرآن که در مورد حور العین اشاره‌ای فرموده‌اند و عمده آنها در سورة الرحمن و سوره واقعه می‌باشند، سخنی از این که حور العین فرشته است یا نه؟ مطرح نشده فقط اوصافی از آنها گفته شده که با توجه به این آیات و اوصاف پی خواهیم برد که یک سری ویژگی‌هایی دارند که مخصوص زنان است، مثلاً در آیه‌ای که می‌فرماید: «و جعلناهن ابکارا»؛ ما آنها را باکره آفریدیم.[1]
و یا در آیه‌ای دیگر که می‌فرماید: «و لهم فیها ازواج مطهره»؛ که در بهشت برای متقین زوجهای پاکیزه‌ای است.[2] و در تفسیر آن ذکر فرموده‌اند اینها زوجهایی هستند که از تمام خبائث ظاهری و باطنی بدور هستند، از جمله از خون حیض و عادت زنانگی[3] و از این ها که بگذریم در خود معنای حور العین و وجه تسمیه این کلمه فرموده‌اند حور به معنی سفید اندام و عین به معنای گشاده چشم و یا معنای این که سفید چشم که در نهایت سفیدی است و سیاهی آن در غایت سیاهی و صفا و طراوت.
همه این اوصافی که ذکر شد دلالت دارند بر اینکه این موجودات بهشتی را خداوند به شکل زنان دنیوی با ویژگی‌های خاص خلق فرموده است.
و امّا اگر بخواهیم خلقت اصلی حور العین برایمان مشخص شود باز روایتی در این رابطه آمده است که تصریح به خلقت حور العین فرموده‌اند:
  امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌خواهد ابی بصیر  را با توصیف بهشت به شوق آورد، حضرت  پس از بیان اوصافی از بهشت و نعمت‌هایش به توصیف حور العین می‌پردازد. راوی سؤال می‌کند: فدایت شوم، حور العین از چه چیزی خلق شده است؟ فرمودند: از خاک و سرشت بهشتی.[4]
و در روایتی دیگر نیز که از امام رضا ـ علیه السّلام ـ نقل شده  می‌فرمایند حور العین جنسش از خاک و زعفران بهشتی است که هرگز فاسد نمی‌شود.[5]
(نتیجه) با توجه به آیات و روایات و توضیحات مذکور می‌توان دریافت که حوریان موجودات بهشتی از جنس خاک بهشت هستند که خداوند آنها را به شکل زنان خلق فرموده و با ملائکه فرق دارند و امّا قسمت دوم سؤال که می‌فرمایند بر چه اساسی حور العین به بهشتیان تعلق می‌گیرد و با آنها ازدواج می‌کنند و آیا مسلمانانی که گنهکار بوده‌اند و توبه کرده‌اند، حور العین نصیب آنها می‌شود یا نه؟
اولاً باید گفت، که مراد از تزویج اهل بهشت با حوریان غیر از تزویج اصطلاحی که بین زنان و مردان دنیا صورت می‌گیرد و دارای شرائط خاصی است، بلکه تزویج در مورد آنها یعنی قرین و همنشین با حوریان هستند و از تمام لذائذ در وجود آنها بهره‌مند می‌شوند.[6]
و ثانیاً باید ثابت شود شخص لیاقت و قابلیت ورود به بهشت را دارد، آن وقت در مورد تعلق نعمت‌های بهشتی به او بحث نمود، پس اگر شخصی از تمام مراحل و گذرگاهها به خوبی گذر و عبور نماید و وارد بهشت شود، از نعمت‌های بهشتی به قدر معرفت و  درجه و مقامش بهره‌مند خواهد شد که یکی از آن نعمت‌ها حور العین است. البته در بهشت درجات و مقامات مختلفی هستند «درجاتٌ متفاضلات و منازل متفاوتات»[7]؛
اما کسانی هستند که ابتداء گرفتار عذاب جهنم می باشند ولی بعد از گذران عذاب مشمول رحمت الهی شده و از جهنم رهایی پیدا می کنند و وارد بهشت می شوند در این باره روایتی است از  ابی بصیر که از امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقل می‌فرمایند که مردمی از آتش بیرون می‌آیند در این هنگام شفاعت اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ به دادشان می‌رسد چون مشمول شفاعت شدند آنان را به کنار نهری می‌برند که از پرورشگاه اهل بهشت بیرون می‌آید. در آن نهر غسل می‌کنند و در نتیجه گوشت و خونشان دوباره روییده می‌شود و آثار سوختگی جهنم از بدن‌شان زدوده می‌شود، داخل بهشت می‌شوند اهل بهشت وقتی ایشان را می‌بینند می‌گویند: جهنمی‌ها آمدند، سپس این طایفه از خدا می‌خواهند که این نام را از آنان بردارند، خداوند هم این نام را از ایشان بر می‌دارد. آن گاه فرمود ای ابابصیر دشمنان علی در آتش مخلدند و شفاعت به ایشان نمی‌رسد.[8]
پس شفاعت اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السّلام ـ است که باید نصیب مؤمنین گنهکار بشود تا بهشت و نعمات آن را درک نمایند.
امّا این افراد که داخل بهشت می‌شوند به درجات بالای بهشت راهی ندارند و البته از نعمت‌های مادی بهشت که در شأن و مقام آنهاست بهره‌مند خواهند شد که در قرآن می‌فرماید: «من دونهما جنتان»؛[9] حوریان و زنان بهشتی در بهشت برایشان مهیا است.
و در روایتی هم وارد شده که رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرمایند: هیچ بنده‌ای وارد بهشت نمی‌شود مگر این که بالای سر و پایین پای او دو حور العین می‌نشینند و با زیباترین صوت برای او نغمه سرایی می‌کنند و این نغمه هرگز نغمه شیطانی نیست بلکه محتوای آن تمجید و تقدیس الهی است.[10]
البته این نکته هم قابل توجه است که در بهشت زنان مؤمنه دنیا هم وجود دارند که طبق بعضی روایات حتی از حوریان هم زیباترند و اگر شوهر آنها در بهشت باشد می‌تواند آن جا نیز با هم باشند.[11]
پس از این روایات و آیات می‌توان نتیجه گرفت بهشت و نعمت‌های مخصوص آن فقط از آن پاکان و بهشتیان است و تا انسان پاک نشود راهی به سوی بهشت ندارد و اگر گنهکار باشد باید عذاب الهی را بچشد و پاک شود، و شفاعت اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ نصیبش بشود یا مشمول عفو و رحمت الهی قرار بگیرد آن وقت شایستگی ورود به بهشت را پیدا خواهد کرد و کسی هم که جواز عبور از در بهشت را داشته باشد از نعمت‌های بهشت بهره‌مند خواهد بود (از جمله حور العین). البته نسبت به قدر معرفت و درجه و مقامی که دارد.